Υπηρεσία Δασοτεχνικών Έργων (Υ.Δ.Ε.) – Η εποχή των «ηρώων» ή κάθε πέρσι και καλύτερα….

Καμιά φορά ισχυριζόμαστε ότι πρέπει να εκσυγχρονίσουμε και να αναβαθμίσουμε την τέχνη (δες πράξη) υπό την επήρεια των καινούργιων δεδομένων και εξελίξεων της επιστήμης η οποία υποτίθεται ότι έχει ή θα έπρεπε να έχει λύσει ζητήματα που κάποτε φάνταζαν δύσκολα και δυσεπίλυτα.

Τουλάχιστον αυτό επιτάσσει το τυποποιημένο μοντέλο εξέλιξης της σχέσης θεωρίας και πράξης. Επιβεβαιώνεται όμως πάντα το συγκεκριμένο θεώρημα; Υπάρχουν τομείς της καθημερινής πρακτικής στους οποίους παρατηρείται αντιστροφή του θεωρήματος; Δηλαδή υπάρχουν δρόμοι που η πράξη τους έχει διαβεί επιτυχώς και η επιστήμη δεν έχει εξειδικεύσει ή έχει μερικώς εμβαθύνει ή αλλιώς έχει αφήσει κάποιους δρόμους αδιάβατους και να κινδυνεύει να “χαθεί” το ίχνος τους στη λήθη του χρόνου (σχηματικά “τρακτερόδρομοι” που διανοίχθηκαν για λίγο και μετά ξανάκλεισαν…..)

Έχω την εντύπωση ότι στα του “οίκου μας” (και όχι μόνο) δεν υπάρχει πιο αντιπροσωπευτική περίπτωση από την μέχρι προ τεσσαρακονταετίας περίπου διαλυθείσα Υπηρεσία Δασοτεχνικών Έργων (Υ.Δ.Ε.) και στο έργο που παρήγαγε σε όλη την Ελληνική ύπαιθρο. Όποιος δεν έχει διαβάσει προσεκτικά Μελέτη Εφαρμογής της παραπάνω Υπηρεσίας, δεν έχει ανοίξει να μελετήσει τα σχέδια και τα προσχέδια που τη συνοδεύουν και ακόμη περισσότερο δεν έχει “ξεδιπλώσει” ένα επισυναπτόμενο χάρτη έχει μοιραίως στενέψει τον ορίζοντα του στην προσπάθεια να αντιμετωπίσει είτε μελετητικά είτε κατασκευαστικά να προσπελάσει ένα πρόβλημα και να θέσει ένα πλαίσιο λύσης του.
Και αν το μελετητικό προϊόν σε εντυπωσιάζει και σου δημιουργεί ένα προβληματισμό μέσα σου για το “πως” και “με τι” έγιναν αυτά στις συνθήκες της προπολεμικής και μεταπολεμικής Ελλάδας που όλοι πάνω κάτω γνωρίζουμε, μένεις άφωνος αν επισκεφθείς και περπατήσεις συγκεκριμένα τεχνικά έργα που είναι διάσπαρτα σε όλη την Ελλάδα και δεν είναι σπάνιες οι φορές στις οποίες ούτε οι Τοπικές Δασικές Υπηρεσίες δεν τα γνωρίζουν, πόσο μάλλον οι υπόλοιπες Δημόσιες Υπηρεσίες σε κάθε νόμο που άμεσα ή έμμεσα διακονεύουν ένα παραπλήσιο αντικείμενο. Σχετικά πρόσφατα Δ/ντης κάποιας Υπηρεσίας σε κάποια Νομαρχία δεν γνώριζε ότι η “σάρκα” συγκεκριμένης πεδιάδας με καλλιέργειες του Νομού προστατεύεται ισχυρά από τα “οστά” που είχε δημιουργήσει η Υ.Δ.Ε. πριν πολλά χρόνια μέσα από μεγάλη σειρά λιθόδμητων φραγμάτων τα οποία προφανώς δεν έτυχαν ποτέ της σχετικής “τελετής εγκαινίων” και επειδή δούλεψαν επιτυχώς πήγαν “κρύφθηκαν” πίσω από την πλούσια βλάστηση που αναπτύχθηκε πάνω και γύρω από αυτά.

Είχα την τύχη να ανακαλύψω πρόσφατα τους παραπάνω ξεχασμένους “τρακτερόδρομους” της εφαρμοσμένης επιστήμης της Υ.Δ.Ε. όταν έπρεπε να προσπελαστεί και να αντιμετωπισθεί το μεγάλο θέμα της προστασίας του εδάφους και των επικειμένων σε αυτό εξ’ αιτίας των πυρκαγιών του 2007. Στη πορεία και ανοίγοντας σκονισμένους φακέλους διαπιστώνεις βασικά ένα πράγμα και ένα ερώτημα σου ταλανίζει πλέον το μυαλό: Που πήγε όλη αυτή η γνώση ρε παιδιά; Σε ποιά ντουλάπια καταχωνιάστηκε; Σε ποιά Πανεπιστήμια ή Πολυτεχνεία διδάσκεται; Είναι πιθανόν αυτή η γνώση να δημιουργήθηκε και να κινδυνεύει να “εξαϋλωθεί” διότι δεν ήταν ίσως του συρμού να ασχοληθούν κάποια papers με αυτή; Μάλλον φαίνεται ότι ήταν πιο “αποδοτικό επιστημονικά” να θεωρητικοποιήσουμε για παράδειγμα “την μετάβαση στο περίπτερο της γειτονιάς μας για να αγοράσουμε τσιγάρα” παρά να δώσουμε ασφαλείς εξηγήσεις για την συμπεριφορά πολυεπίπεδων φυσικών και κοινωνικών μεταβλητών σε καταστάσεις έκτακτων κρίσεων. Χωρίς να κρύβομε πίσω από το δάκτυλο το τελευταίο εδάφιο κριτικάρει σαφώς το σημερινό επίπεδο και πλαίσιο της έρευνας.

Είναι απορίας άξιο πως ανακαλύψαμε(-ξανά) τα κορμοφράγματα ή τα κλαδοπλέγματα σαν βασικά έργα ανάσχεσης των πλημμυρικών παροχών και ότι όλα δεν λύνονται με την τσιμεντοποίηση που ακόμα και σήμερα μας προτείνουν αναγνωρισμένες Πανεπιστημιακές Σχολές- συμπεριλαμβανομένων και των Πολυτεχνικών.

Βέβαια είναι δύσκολο να περιγραφεί στα πλαίσια ενός άρθρου το σύστημα εργασίας της Υ.Δ.Ε., το πλαίσιο ανταλλαγής απόψεων εντός αυτής, η οριστικοποίηση της λήψης της μιάς ή της άλλης τεχνικής λύσης και αποδοτικότητα των συγκεκριμένων έργων, τεχνικά, περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά. Και απορεί κανείς: Καλά πως έγιναν όλα αυτά χωρίς την παρουσία Project Manager;;;; Τουλάχιστον υπήρχε σωστή αξιοποίηση των μεταφορικών μέσων της εποχής;!!! (Ο ημίονος δηλαδή τι συντελεστή αποδοτικότητας είχε;), Μα πως υπολογίσθηκε ο υδροκρίτης της λεκάνης του ρέματος “Αμφύτας” και το στερεοφορτίο αυτής χωρίς την ύπαρξη D.E.M.;

Και όμως ένα Τιτάνιο έργο υλοποιήθηκε, μία απίστευτα τεκμηριωμένη γνώση δημιουργήθηκε, στις πλέον άθλιες συνθήκες, με ολοήμερη πολλές φορές εργασία, με ατέλειωτα χιλιόμετρα πεζοπορίας, με κίνδυνο ζωής στις περισσότερες των περιπτώσεων. Το προσωπικό της συγκεκριμένης Υπηρεσίας ποτέ δεν παρασημοφορήθηκε, ποτέ δεν βραβεύτηκε “επί τιμή” ούτε βέβαια επιδοτήθηκε ποτέ εκτάκτως διότι για παράδειγμα έσωσε την πόλη της Καλαμάτας και το Λιμάνι αυτής από τις καταστροφικές πλημμύρες του χειμάρου Νέδοντα. Δούλεψαν ήσυχα και αποχώρησαν ήσυχα και ούτε καν ο ίδιος τους ο κλάδος ασχολήθηκε μαζί τους διοργανώνοντας ένα επιτίμιο. Το πόσο έργο απόδωσαν φάνηκε και ακόμα φαίνεται σε μια σειρά μεγάλων πόλεων της Ελλάδας που στη πρώτη νεροποντή γέμιζαν μπάζα και φερτά υλικά από τους παρακείμενους χειμάρους. Το γιατί σήμερα μέσα στις πόλεις παρατηρούνται πλημμυρικά φαινόμενα ας μας το απαντήσουν οι “ειδικοί” τσιμεντολόγοι και αυτοί που αφού κατάστρεψαν πρώτα το αστικό περιβάλλον έρχονται τώρα μυρίζοντας την τσίκνα που αναδύεται από το φρέσκο ψητό (δες περιβάλλον) να μας “συμβουλέψουν” με το αζημίωτο φυσικά πως θα το περισώσουμε.

Επανερχόμενος στην παραγόμενη γνώση της Υ.Δ.Ε., η οποία όχι μόνο δεν σημειώνεται στα εκπαιδευτικά συγγράμματα αλλά σπανίως αξιοποιείτε, εκ του αποτελέσματος φαίνεται ότι αποτελεί απαύγασμα εκτεταμένης εφαρμοσμένης έρευνας, προκύπτουσα από ατελείωτης ώρες εργασίας και ενδεχομένως και πειραματισμού ανάλογα με την περίπτωση κάθε φορά. Είναι αξιοποιήσιμο το αρχείο που έχει συσσωρευτεί σε διάφορες Δασικές Υπηρεσίες και στο Υπουργείο;

Η απάντηση είναι αυταπόδεικτη. Καταρχάς δεν θέλω να πιστεύω ότι υπάρχει ενδεχόμενο να υπάρχει Υπηρεσία που να έχει καταστρέψει το αρχείο αυτό. Στις περισσότερους φακέλους που έχω εξετάσει διακρίνω μια συστηματοποιημένη διάρθρωση μελέτης, με ικανοποιητική για την εποχή τους εποπτική εικόνα και βέβαια με χάρτες όχι μόνο αξιοποιήσιμους περιγραφικά αλλά και σε επίπεδο εμφάνισης με κάποιους από αυτούς να μπορούν να εκτεθούν και σαν καλλιτεχνήματα. Τα βασικά όμως χαρακτηριστικά είναι η επί του πρακτέου αντιμετώπιση σε κάθε προκύπτον ζήτημα η οποία συνοδεύεται με εκτεταμένη αλληλογραφία παράθεσης επιστημονικών απόψεων για την εφαρμογή της μίας ή της άλλης τεχνικής λύσης, τότε που ο Δασολόγος έπρεπε να νοιαστεί να συντάξει άρτια μελέτη στηριζόμενος σε εξαντλητικού βαθμού στοιχεία υπαίθρου (τοπογραφήσεις, δειγματοληψίες κ.α.), να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πίστωση αφού πρώτα τεκμηρίωνε το αναγκαίο της επέμβασης, να οργανώσει σε καταφατική περίπτωση το συνεργείο εκτέλεσης του έργου, να επιβλέπει καθημερινά ως άλλος εργολάβος το έργο και στο τέλος να υποβάλει αναλυτική έκθεση των εκτελεσθεισών εργασιών. Κάποιοι από την τελευταία φουρνιά της παραπάνω Υπηρεσίας υπάρχουν ακόμα και σήμερα και καλό θα ήταν να τους βρούμε γρήγορα για να μας μεταδώσουν τις εμπειρίες τους έστω και σε μορφή διηγήματος.

Η αναφορά στην Υ.Δ.Ε. δεν τελειώνει εδώ, απλά με το άρθρο αυτό επιθυμώ να θέσω ένα προβληματισμό για το πόσο “παλιές” είναι κάποιες μελέτες συντασσόμενες την περίοδο 1930-1965 και πόσο “νέες” είναι κάποιες αντίστοιχες την περίοδο 1980-2008. Δεν υπονοώ τίποτα. Εύχομαι να επανέλθω σύντομα με αναλυτικά στοιχεία για το ζήτημα της Υ.Δ.Ε.. Αντί για επίλογο και εφόσον ο διαχειριστής της σελίδας το επιτρέψει κλείνω με την παράθεση ασπρόμαυρης φωτογραφίας του έτους 1934 (η πρωτότυπη βρίσκεται στο αρχείο του Δασαρχείου Καλαμάτας) από εκτεταμένο λιθόδμητο έργο αποτροπής διάβρωσης στο χείμαρρο Νέδοντα (περιοχή Λιβανίστρες-Δημόσιο Δάσος Ταϋγέτου).

Σημείωση:  Το άρθρο είχε προετοιμαστεί σαν προσχέδιο για την εφημερίδα «Τα Νέα της Πανελλήνιας Κίνησης Δασολόγων» κατά το έτος 2008.  Δεν δημοσιεύθηκε με δική μου ευθύνη καθώς δεν τελειοποιήθηκε λόγω άλλων υποχρεώσεων. Πιστεύω ότι έβαλα τις απαραίτητες πινελιές και το αναρτώ εδώ, με όλο το σεβασμό στο σύλλογο που μου άνοιξε τα μάτια, έτσι τουλάχιστον πιστεύω….

Τάκης Αγγελόπουλος
Δασολόγος Δ/νσης Δασών Μεσσηνίας
takis.aggelopoulos@gmail.com