Η ξηρασία σκοτώνει τη βλάστηση

Οταν τα δάση πεθαίνουν, oι τοπικές θερμοκρασίες ανεβαίνουν και όταν συμβαίνει αυτό σε μια αρκετά μεγάλη κλίμακα μεταβάλλει τις καιρικές συνθήκες 

Του Τάσου Σαραντή | Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

 Τα τελευταία 30 χρόνια, σε κάθε ήπειρο που διαθέτει δάση σημειώθηκε μια εκτεταμένη ξηρασία που είχε αποτέλεσμα τον θάνατο δεκάδων χιλιάδων δέντρων. Η γεωγραφική κλίμακα των ξηρασιών και η διάρκειά τους σε ολόκληρες ηπείρους σημαίνει συναγερμό στους οικολογικούς κύκλους.

Στην ανατολική ακτή της Αυστραλίας είχαμε μια επταετή ξηρασία κατά την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα. Οι περισσότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης βρέθηκαν αντιμέτωπες με την ξηρασία του 2003, όπου ο αριθμός των νεκρών από τους συναφείς καύσωνες ανήλθε σε 70.000. Οι απώλειες στις καλλιέργειες αλλά και σε ό,τι αφορά τη θνησιμότητα των δασών ήταν εκτεταμένες, ιδιαίτερα στη Νότια Ευρώπη, όπου χάθηκαν περισσότερα από 500.000 εκτάρια δάσους.

Επί του παρόντος, οι μεσοδυτικές και οι νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αντιμετωπίζουν μια «εξαιρετική ξηρασία» (μια κλάση πάνω από την «ακραία ξηρασία»), γεγονός που προκαλεί την ευρεία θνησιμότητα των δέντρων και την αύξηση της δριμύτητας των πυρκαγιών σε ολόκληρη την περιοχή. Αλλά και τα δάση στην Ασία και τη Νότια Αμερική έχουν βιώσει περιοδική ξηρασία που επιφέρει τον θάνατό τους και αυξημένη συχνότητα πυρκαγιών μέσα στις τελευταίες δεκαετίες.

Οταν τα δάση πεθαίνουν διαδραματίζονται πολλά πράγματα. Οι τοπικές θερμοκρασίες ανεβαίνουν και όταν συμβαίνει αυτό σε μια αρκετά μεγάλη κλίμακα μεταβάλλει τις καιρικές συνθήκες. Ο τρόπος με τον οποίο οι λεκάνες του νερού επαναφορτίζουν τις ροές των χειμάρρων και των υπόγειων υδάτων μεταβάλλεται για πολλές δεκαετίες μετά την ξηρασία.

Η απώλεια της δασικής κάλυψης σε τεράστιες περιοχές αυξάνει τη διάβρωση του εδάφους από τον άνεμο και, όταν έρχεται τελικά, από τη βροχή. Τα δάση παρέχουν πολλές υπηρεσίες οικοσυστήματος: το ξύλο, την επικονίαση, τη σταθερότητα του εδάφους, τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και τον καθαρισμό του νερού. Η απώλεια τεράστιων εκτάσεων δασών είναι επιζήμια για τους ανθρώπους όσο και για την υγεία των οικοσυστημάτων.

Τα δέντρα ανταλλάσσουν αρκετές εκατοντάδες μόρια νερού για κάθε μόριο διοξειδίου του άνθρακα που απορροφούν. Και τα δύο αυτά αέρια διέρχονται μέσω των «πόρων» στα φύλλα, που ονομάζονται στόματα. Σε περίπτωση απουσίας των επαναλαμβανόμενων βροχών, τα στόματα διακόπτουν την εξοικονόμηση νερού. Αυτό περιορίζει επίσης την ικανότητα του δέντρου να «εισπνέει» διοξείδιο του άνθρακα για τη φωτοσυνθετική παραγωγή σακχάρων.

Κατά τη διάρκεια μιας ξηρασίας οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν, εξαιτίας της μειωμένης νέφωσης και της αυξημένης ηλιακής ακτινοβολίας, η οποία αυξάνει τη θερμοκρασία του εδάφους. Και όλο αυτό το φως του ήλιου που απορροφάται από τη βλάστηση και που θα έπρεπε κανονικά να χρησιμοποιείται για την εξάτμιση του νερού (ψύχοντας έτσι τον θόλο των δέντρων), δεν χρησιμοποιείται για τον σκοπό αυτό. Πολλά είδη δέντρων κλείνουν τα στόματά τους για διατηρήσουν το νερό και, έτσι, σημειώνεται περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα.

Αυτή η αύξηση της θερμοκρασίας, που συμβαίνει κατά την ίδια χρονική περίοδο με την ξηρασία, έχει αναγνωριστεί κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών ως η κύρια αιτία της «παγκόσμιας αλλαγής του τύπου της θνησιμότητας των δασών».

Οπως επισημαίνει ο Ντέρεκ Αμος από το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ στην ακαδημαϊκή επιθεώρηση «The Conversation», εάν έχουμε ξηρασία και αυξημένη θερμοκρασία, θα διαπιστώσουμε πτώση της υγρασίας του αέρα. Οταν η ξηρασία βρίσκεται σε εξέλιξη, τα εδάφη στεγνώνουν και η βλάστηση σταματά να αναπνέει: τα φυτά δεν λαμβάνουν πλέον το διοξείδιο του άνθρακα και «εκπνέουν» το νερό. Λιγότερο νερό κινείται στην ατμόσφαιρα και αυτό από μόνο του μπορεί να μειώσει την ατμοσφαιρική υγρασία.

Αυτό έχει μεγάλη σημασία. Τα στόματα των φύλλων των δέντρων δείχνουν συνήθως ένα από τα δύο είδη συμπεριφοράς όταν το χώμα στεγνώσει από νερό: είτε ισοϋδρική είτε ανισοϋδρική. Στα ισοϋδρικά είδη τα στόματα κλείνουν νωρίς στην ξηρασία προκειμένου να διατηρήσουν το νερό και έναν ενυδατωμένο θόλο. Οταν αυτό επιμένει για μήνες, το φυτό εξαντλεί τα αποθέματα άνθρακα που διαθέτει και πεθαίνει.

Στα ανισοϋδρική είδη, τα στόματα παραμένουν πολύ ανοιχτά στην ξηρασία και τα δέντρα κρατούν τα αποθέματα άνθρακα. Αλλά οι εντάσεις εντός του σομφόξυλου (του τμήματος του κορμού όπου ρέουν οι χυμοί) αυξάνουν τόσο πολύ, ώστε το δέντρο υποφέρει από εμβολή. Τα δέντρα μπορούν να επιδιορθώσουν τις εμβολές, αλλά όταν αρχίζουν να συμβαίνουν πιο γρήγορα απ’ ό,τι μπορούν να τις επιδιορθώσουν, ο θόλος τους χάνει τα φύλλα και τα κλαδιά και τελικά τα δέντρα πεθαίνουν.

Εξάλλου, σε μια πρόσφατη λεπτομερή μελέτη μοντελοποίησης των δασικών εκτάσεων της Αυστραλίας, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση «Ecology and Evolution» τον Ιούνιο του 2013 από τον Αμος και τους συναδέλφους του, αποδεικνύεται ότι η αυξημένη ξηρασία στην ατμόσφαιρα κατά τη διάρκεια της ξηρασίας ήταν πιο σημαντική για τη ζωή των δέντρων από την αύξηση της θερμοκρασίας.